ၵွပ်ႈသင်ႄလႈၸ်ႂႉ “ၸိူင်းသိုၵ်း”

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈတၢင်းေမႃ တႃႇေႁႉၵင်ႈတူဝ်၊ တႃႇၶူင်သၢင်ႈႁၢင်ႈပွင်ၼၼ်ႉ၊ ဢၼ်တႆးလူင် (တႆးတ်ႂႈ) ၸ်ႂႉတုိဝ်းမီးထွႆႈၵႂၢမ်းယူႇ ႔ ေၶႃႈ “လႆၢး” “ၸူိင်း” “ၶႅၼ်ႉ” ႄလႈ “သႅၼ်ႉ”။ ၼ်ႂး ႔ ေၶႃႈၼၼ်ႉ ထႆွႈဢၼ်တႆးၸ်ႂႉၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈႁူႉပဵၼ် “လႆၢး”။ ၵူၺ်းၵႃႈၼွၵ်ႈေသတႆး လူင်သမ်ႉဢမ်ႇေပႃးၸ်ႂႉတုိဝ်း ၵၼ်။ “ၶႅၼ်ႉ”ေၵႃႈမိူၼ်ၵၼ်၊ သူင်ၸ်ႂႉၵၼ်ၼ်ႂးတႆးလူင်ၼမ်။ “သႅၼ်ႉ” ၼႆႉႄတႉ သဵင်မၼ်းၸမ်တင်း Science, ၵႂၢမ်းမႆၢတီႈပွင်ႇမၼ်းေၵႃႈဢမ်ႇေပႃးပိူင် ၵၼ်။ ယွၼ်ႉၼၼ်ၽိူဝ်ႇေတၶူင်ၸ်ႂႉဢဝ်ထွႆႈၵႂၢမ်း မ်ႂႇဢၼ်ဝႃႈ “သႆၢႊ” ၼၼ်ႉ တႃႉႁဝ်းမႃးၸ်ႂႉ “သႅၼ်ႉ”ေတလီလိူဝ်။

“ၸိူင်း” ၼႆႉႄတႉ ၼွၵ်ႈေသတႆးလူင်ေၵႃႈၸ်ႂႉၵၼ်ၼမ်၊ မိူၼ်ၼင်ႇထႆး-လၢဝ်းၼႆႉ art ပိၼ်ႇဝႃႈပဵၼ် ศิลปะ -သိလပ (လုၵ်ႉတီႈပႃလိ สิปปะ -သိပ မႃး)။ ၵႂၢမ်းၵဝ်ႇၵဝ်ႇ ဢၼ်ၶဝ်ယင်းတိုဝ်းယူႇၼႆႉပဵၼ် “ၸိူင်း” (ထႆးႄတႉ ဢွၵ်ႇသဵင်ဝႃႈ ၶျႍိင်ႊ) ေပႃးပဵၼ် ၵူၼ်းလၵ်းလႅမ်မီးၼမ်ႉၵတ်ႉႁွင်ႉဝႃႈမီးၸၼ်ႉ ၸိူင်းလီ။ ၸင်ႇလႆႈဢဝ်ထွႆႈၵႂၢမ်းၼႆႉမႃးၸ်ႂႉ တိုဝ်း၊ ႁဝ်းေၵႃႈၶဝ်ႈၸ်ႂ(ပွင်ႇၸ်ႂ) တႆးတၢင်ႇတီႈေၵႃႈၶဝ်ႈၸ်ႂ (ပွင်ႇၸ်ႂ)။

ပွင်ႈၼိုင်ႈ

ၶၢတ်ႈလၢမ်းသိုၵ်း

သုၼ်းၸုိဝ်ႇ မွၵ်ႇဝႃႈ ႉႉႉ

    ၸိူင်းသုိၵ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်လိူင်ႈၶိုၵ်ႉၶမ်ႇလမ်ႇလွင်ႈ ပုၼ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း။ ေတလိပ်းေတတႆၢေၵႃႈ ယူႇတီႈမၼ်း။ ေတယူႇလွတ်ႈႁိုဝ် ေတလူမ်ႉၸူမ်ေၵႃႈမီးတီႈမၼ်း။ ၸင်ႇဝႃႈတၵ်းလႆႈသ်ႂႇၸ်ႂလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၸိူင်းသိုၵ်းလီလီ။

ၸူိင်းသိုၵ်းၼႆႉ ထုၵ်ႇႁူမ်ႇငမ်းလူၺ်ႈတူဝ် ၵွပ်ႈ(Factor) ႕ ပိူင် ဢၼ်တၵ်းလႆႈၼပ်ႉသွၼ်ႇ၊ ဢၼ််ပဵၼ် ထမ်းၼ်ႂးၸ်ႂ၊ လူမ်းၾႃႉ၊ ၽူမိ ၼႃႈလိၼ်၊ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉ ႄလႈ ပၵ်းပိူင်။

ထမ်းၼ်ႂးၸ်ႂ ၼႆၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁ်ႂႈၵူၼ်းမိူင်းႄလႈၸဝ်ႈၸွမ် ပဵၼ်ၼမ်ႉၼိုင်ႈ ၸ်ႂလဵဝ်ၵၼ်၊ ႁူမ်ႈလိပ်းေၵႃႈ လႆႈ ႁူမ်ႈတႆၢေၵႃႈလႆႈ၊ ဢမ်ႇႁူႉယိၼ်းၵူဝ်ေသတၢမ်းလင်ၽူႈၼမ်း။

လူမ်းၾႃႉ    ၼႆၼၼ်ႉ ဝႃႈလူၺ်ႈဝၼ်းၶိုၼ်းၵတ်းမႆႈ ႄလႈ ဢုတုၶၢဝ်းယၢမ်း။

ၽူမိၼႃႈလိၼ်    ၼႆၼၼ်ႉ ဝႃႈလူၺ်ႈၶၢဝ်းတၢင်းၵႆၸမ် မီးၶဵၼ် လွတ်ႈၶဵၼ် တၢင်ႈၵႂၢင်ႈ တၢင်းၵႅပ်ႈ ႄလႈ တိုဝ်ႉတၢင်းတႃႇလိပ်းတႃႇတႆၢ။

ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉ ၼႆၼၼ်ႉ ဝႃႈလူၺ်ႈ သိတိ- ပၺႃ (wisdom), သတ်ႉထႃး (sincerity), မဵတ်ႉတႃႇ (benevolence), ႁတ်းႁၢၼ် (courage) ႄလႈ ၶဵင်ႈၶႅင် (strictness)။

ပၵ်းပိူင် ၼႆၼၼ်ႉ ဝႃႈလူၺ်ႈ လွၵ်းပိူင်ၸတ်းၵုမ်းဢဵၼ်ႁႅင်းတပ်ႉ လွၵ်းပူိင်ၸၼ်ႉၵၢၼ်တၼ်း ႁဵင်းႄလႈ လွၵ်းပိူင်ၵမ်ႉႁႅင်း (logistics)။

တူဝ် ၵွပ်ႈတၢင်းႁႃႈၼႆႉ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉတၵ်းႁူႉၸႅင်ႈလႅင်း။ ၽ်ႂႁူႉေၵႃႈတၵ်းေပႉ၊ ဢမ်ႇဢမ်ႇ ႁူႉေၵႃႈတၵ်းၵၢၼ်ႉ။ ေတလႆႈဢဝ်တင်းႁႃႈပိူင် မႃးတႅၵ်ႈေသ လၢမ်းၶၢတ်ႈလႆၢး (conditions) တူဝ်ၵဝ်ႇ။
•    ၸဝ်ႈၸွမ်ၾႆၢႇလ်ႂမီးထမ်းၼ်ႂးၸ်ႂ
•    ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉၾႆၢႇလ်ႂမီးၼမ်ႉၵတ်ႉ
•    ၾႃႉလိၼ်ၵမ်ႉၸွႆႈၾႆၢႇလ်ႂ
•    ၾႆၢႇလ်ႂမီးပၵ်းပိူင်ၶဵင်ႈၶႅင်လူိဝ်
•    ၾႆၢႇလ်ႂမီးဢဵၼ်ႁႅင်းလိူဝ်
•    ၾႆၢႇလ်ႂမီးလွင်ႈၽိုၵ်းသွမ်ႉလိူဝ်
•    ၾႆၢႇလ်ႂယုၵ်ႉယွင်ႈႄလႈပၼ်တၢမ်ႇတႅတ်ႈၼႅတ်ႈလိူဝ်


လုၵ်ႉတီႈၵႂၢမ်းတႅၵ်ႈ 7 ေၶႃႈၼႆႉေသ ႁူႉလႆႈၾႆၢႇလ်ႂေတေပႉ ၾႆၢႇလ်ႂေတၵၢၼ်ႉ။ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉေၵႃႉလ်ႂ ယုမ်ႇယမ် ၵႂၢမ်းၵဝ်ၶႃႈ မၼ်းတၵ်းေပႉ ႁ်ႂႈႁပ်ႉႁွင်းဝႆႉၼ်ႂးတၼ်းႁဵင်း။ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉေၵႃႉလ်ႂဢမ်ႇယုမ်ႇ ၵႂၢမ်းၵဝ်ၶႃႈ မၼ်းတၵ်းၵၢၼ်ႉ၊ ႁ်ႂႈပူတ်းမၼ်းဢွၵ်ႇ။

ၼွၵ်ႈေသၵႂၢမ်းၵဝ်ၶႃႈၼၼ်ႉ ႁ်ႂႈေမႃၸ်ႂႉတိုဝ်းလမ်းလႆၢး ဢၼ်ၵူိတ်ႇမီးမႃးၼၼ်ႉေသ ေမႃလႅၵ်ႈလႆၢႈ ၽႅၼ်ၵၢၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇၸွမ်း။

သိုၵ်းသူိဝ် တင်းလႆၢၼႆႉဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈလွၵ်ႇၽၢမ်း(deception)။ ၵွပ်ႈၼၼ် တိုၵ်းလႆႈ ႁ်ႂႈၵႅင်ႈဝႃႈ တိုၵ်းဢမ်ႇလႆႈ။ ေတႁုၵ်ႉသ်ႂႇ ၵႅင်ႈပဵၼ်ဢမ်ႇႁုၵ်ႉ။ ၸမ် ႁ်ႂႈၵႅင်ႈ ၵႆ။ ၵႆ ႁ်ႂႈၵႅင်ႈ ၸမ်။ ေၼယိူဝ်ႇေသ ယွၵ်ႇမၼ်း။ ၵႅင်ႈပဵၼ်ယုင်ႈေသတိုၵ်းမၼ်း။ ေပႃးမၼ်းၶႅင်ၵူႈၾႆၢႇ ႁ်ႂႈႁႅၼ်းႁပ်ႉတိုၵ်း။ ေပႃးမၼ်းႁႅင်း ႁ်ႂႈလိၵ်ႇငိူင်ႉ။ ေပႃးမၼ်းၸ်ႂပွတ်းငႆၢႈႁ်ႂႈယူင်းၸ်ႂမၼ်း။ ၵႅင်ႈ ဢူၼ်ႈ ၵႅင်ႈဢွၼ်ႇ ႁ်ႂႈမၼ်းသမ်ႇမႅၼ်။ ေပႃးမၼ်းယူႇသူိဝ်းသႃႇပွႆႇမၼ်းလိုဝ်ႈ။ ေပႃးမၼ်းႁူမ်ႈ ပဵၼ်ၼိုင်ႈ ၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈႁ်ႂႈပဵၼ်သွင်။ တိုၵ်းမၼ်း မိူဝ်ႈၵမ်းမွႆႈ၊ ႁုၵ်ႉသ်ႂႇမိူဝ်ႈမၼ်းဢမ်ႇတၼ်း ဝူၼ်ႉ။

ၸွမ်သိုၵ်းၽူႈေပႉၼၼ်ႉ ၼပ်ႉသွၼ်ႇလႆၢပိူင်ၼ်ႂးေႁႃၸဝ်ႈမိူင်း မိူဝ်ႈပႆႇတိုၵ်း။ ၸွမ်သိုၵ်းၽူႈ ၵၢၼ်ႉႄတႉ ဢမ်ႇသူႈၼပ်ႉသွၼ်ႇလီ။ ၼပ်ႉၼမ်ေၵႃႈေၵႃႈၸၢင်ႈေပႉ။ ၼပ်ႉေဢႇေၵႃႈၸၢင်ႈၵၢၼ်ႉ။ ေပႃးဢမ်ႇ ၼပ်ႉသင်ေတပဵၼ်ႁိုဝ်။ ထတ်းသၢင်ၼင်ႇၼႆၵူၺ်းႁူႉၸႅင်ႈလႆႈဝႃႈ ၽ်ႂေတ ေပႉေတၵၢၼ်ႉယဝ်ႈ။

ၵဵပ်းထွၼ်ဢဝ်မႃးတီႈ ပပ်ႉၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ